Lubrański Tomasz h. Godziemba (zm. 1537), kasztelan brzeski. Najstarszy syn Bernarda, kaszt. brzeskiego, bratanek woj. Mikołaja Gardziny (zob.) i bpa poznańskiego Jana (zob.). Po śmierci ojca (zm. przed 19 II 1507) znalazł się pod opieką stryja, który jeszcze t. r. wysłał go na studia do Lipska (immatrykulowany 1509), a następnie prawdopodobnie do Włoch. Wkrótce po powrocie z zagranicy, gdzie jako «małoletni» przebywał jeszcze w r. 1511, rozpoczął służbę na dworze królewskim, dosługując się w r. 1518 urzędu cześnika królowej Bony. W r. 1520 dwukrotnie uzyskiwał zwolnienie od udziału w wyprawie wojennej. Dzięki protekcji królowej 15 IV 1534 został podkomorzym poznańskim (po śmierci S. Lasockiego), a w n. r. (25 XI 1535) otrzymał nominację na kasztelana brzeskiego. Powiększywszy majątek znacznymi posiadłościami, m. in. w r. 1518 otrzymał w dożywocie, za wstawiennictwem stryja Jana, połowę Piotrkowa i Tuszyna, w r. 1512 zezwolenie na wykup klucza śremskiego od S. Lasockiego, ok. r. 1534 opuścił służbę dworską, zawierając małżeństwo z Anną z Oporowa, wdową po zmarłym bezpotomnie w r. 1544 stryjecznym bracie Grzegorzu.

Jako drugi z kolei (na mocy statutu z 5 V 1518) właściciel ordynacji, wszedł dzięki temu ożenkowi również w posiadanie nie objętych ustawą ordynacką dóbr kazimierskich, do których, na podstawie prawa o dziedziczeniu, rościł również pretensje zięć założyciela Mikołaj Russocki, kaszt. biechowski, żonaty z Anną Lubrańską. W wyniku ostrego zatargu, w którym obie strony szukały poparcia u wpływowych osobistości ówczesnego życia politycznego i w kołach dworskich (królowa Bona, P. Tomicki, A. Krzycki, P. Kmita, A. Tenczyński, J. Tarnowski), został L. 16 V 1537 napadnięty w lesie pod Koninem w drodze na sejmik do Brześcia przez uzbrojonych ludzi M. Russockiego i skrytobójczo zamordowany. Podstępne zabójstwo ulubieńca królowej, oficjalnego wysłannika dworu na obrady sejmikowe i członka senatorskiej rodziny wywołało głośne echo we współczesnej opinii publicznej, zapoczątkowując ponad 20-letni okres dramatycznej rodzinnej wendetty, w której, jak wspominał jeszcze Bielski, «kłopotów i mordów było dosyć». Prywatny zatarg familijny przybrał nadto rychło charakter wielkiej politycznej dyskusji w związku z reformą prawa za mężobójstwo, m. in. na sejmie 1538 r., na którym rozpatrywana była sprawa M. Russockiego, dostarczając pośrednio argumentów zwolennikom zwiększenia kar na szlachtę za dokonane zabójstwo.

Tymczasem kolejna ofiara rodowych waśni, zabójca L-ego, M. Russocki skazany na infamię na sejmie piotrkowskim w r. 1538 i osadzony w wieży wyrokiem królewskim, ale później ułaskawiony, zginął tragicznie, zamordowany w r. 1548 przez J. Drzewieckiego, star. inowłodzkiego i lubocheńskiego, czwartego (po kolejnym małżeństwie z podkomorzym łęczyckim Janem Woźnickim) męża wdowy po L-m. Z dwojga małoletnich dzieci L-ego syn Wawrzyniec, dworzanin hetmana J. Tarnowskiego, usiłował dochodzić swych praw do ordynacji i pomścić śmierć ojca, ale i on zginął w 29 roku życia w tajemniczych okolicznościach, córka Zofia wyszła za mąż za Jakuba Chlewickiego. Przeciągający się i przybierający coraz większe rozmiary spór o dobra lubranieckie między spadkobiercami L-ego i Mikołaja Lubrańskiego starał się załagodzić Zygmunt Stary, nakładając w r. 1540 sekwestr na majątki ordynacji, które oddał w administrację m. in. Janowi Tarnowskiemu, głównemu protektorowi L-ego. Dopiero jednak Zygmunt August wyrokiem z ok. r. 1559 położył kres familijnym zatargom. Zakończyła je zawarta w t. r. ugoda, na mocy której Wawrzyniec Lubrański zaspokoił – prawdopodobnie przez podział dóbr ordynackich – pretensje pretendentów i został przez nich skwitowany z wysuwanych żądań.

Boniecki; Uruski; – Bojarski A., Dwa zabytki polskiego sądownictwa z w. XVI, Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz., Kr. 1874 I 284–96; Pociecha W., Królowa Bona (1497–1557), P. 1949 II 97, 504–5; – Acta Tom., XV–XVII; Matricularum summ., IV; Sejm w Piotrkowie 1538. Diariusz Stanisława Górskiego, „Pam. Warsz.” T. 12: 1818 s. 130, 138, 148; – Informacje W. Dworzaczka m. in. na podstawie: Arch. Państw. w P.: Konin Grodz. 7 k. 278, 8 k. 286v., Gniezno Grodz. 24 k. 290v., 321, 322, 33 k. 28, Kalisz Grodz. 52 s. 266, Poznań Grodz. 103 k. 353, 449, 105 k. 375.

Leszek Hajdukiewicz